همه چیز درباره داروخانه که باید بدانید

داروخانه یکی از مهم‌ترین نهادهایی است که در جهت ارتقای بهداشت و سلامت جامعه فعالیت می‌کند. با ورود به داروخانه، به جهانی از اسرار و دانایی وارد می‌شوید که هر قفسه آن، پر از رمزهای بهبود و سلامتی است. داروخانه‌ها علاوه‌بر فروش محصولات دارویی، محصولات بهداشتی و آرایشی متنوعی نیز عرضه می‌کنند. این مراکز پل ارتباطی بسیار قوی میان پزشک و بیمار محسوب می‌شوند و در راستای ارتقای سطح بهداشت عمومی و آگاهی جامعه، نقش موثری ایفا می‌کنند.

داروهای موجود در داروخانه نیز، به سه دسته تقسیم می‌شوند که شامل داروهای بیمارستانی، تخصصی و عمومی هستند که هر یک نقش متفاوتی را در زنجیره درمانی خواهند داشت. در ادامه، همه چیز درباره داروخانه را شرح می‌دهیم تا با پیشینه داروخانه، خدمات ارائه شده و پرسنل این مراکز، به‌طور کامل آشنا شوید.

پیشینه داروخانه

پیشینه و تاریخچه داروخانه در ایران به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. جالب است بدانید پیش از ظهور داروخانه به شکل امروزی، عطاری‌هایی وجود داشتند که تهیه و فروش انواع دارو بر عهده آنان بود. این عطاری‌ها در دوره قاجار گسترش یافتند، فعالیت خود را افزایش دادند و با فروش انواع گیاهان دارویی و برخی از مواد معدنی، نقشی اساسی در ارائه درمان و سلامت جامعه به روش سنتی ایفا می‎‌کردند. نکته جالب‌تر این است که چیزی مشابه نسخه‌ها و طراحی داروخانه های امروزی وجود نداشت و تجویز دارو از طریق باز کردن سر کتاب یا استخاره انجام می‌گرفت.

درواقع در ابتدا، تنها داروخانه‌های درباری وجود داشتند که زیر نظر نظمیه اداره می‌شدند. همچنین داروسازان اختصاصی ناصرالدین شاه، شورین آلمانی و مولیون فرانسوی بودند که بعدها در دارالفنون نیز فعالیت می‌کردند.

با گذشت زمان و شیوع بیماری‌های همه‌گیر بین افراد، لزوم ایجاد اصلاحاتی در زمینه بهداشتی و پزشکی احساس شد و این خود زمینه‌ای برای ایجاد تغییرات اساسی و به‌وجود آمدن داروخانه‌ها به‌وجود آورد. تحول و تغییرات اصلی در زمینه داروسازی در ایران، با تاسیس مدرسه دارالفنون در دوران ناصرالدین‌شاه ایجاد شد. بخش‌هایی از این مدرسه، مختص آموزش طبابت و داروسازی قرار گرفت. از این رو مسیو فکتی ایتالیایی به‌عنوان اولین معلم داروساز روی کار آمد. وی همراه با دستیاران خود، درس‌هایی از قبیل فیزیک، شیمی و داروسازی را تدریس می‌کرد و شاگردانی را نیز تربیت نمود و این تلاش‌ها، موجب ظهور نخستین داروخانه‌ها در ایران شدند.

اگر بخواهیم نگاهی نیز به تاریخچه داروسازی در جهان بیندازیم، باید به سال 1668 میلادی بازگردیم. زمانی که اولین شرکت دارویی در آلمان به نام مرک تاسیس شد. درواقع، هاینریش امانوئل مرک، اولین آلکانوئیدها را تولید کرد و به فروش رساند. در اواسط قرن نوزدهم بود که اولین دارو در جهان به ثبت رسید و در سال 1617، انجمن داروسازان لندن تاسیس گشت.

با گذشت زمان و پیشرفت روزافزون در جریان داروسازی و پزشکی، یک جراح بریتانیایی، فنل را به‌عنوان یک ضدعفونی‌کننده معرفی کرد. پس از آن، واکسن آبله برای جلوگیری از بیماری‌های واگیردار خطرناک و سپس واکسن هاری نیز توسط پاستور ساخته شد.

همه چیز درباره داروخانه و خدمات آن

حال که همه چیز درباره داروخانه و پیشینه آن را دانستید، باید گفت داروخانه‌ها به‌عنوان یکی از مراکز اصلی بهداشتی که در زمینه عرضه دارو و لوازم آرایشی و بهداشتی فعالیت می‌کنند، اغلب در کنار درمانگاه‌ها، بیمارستان‌ها، مطب و کلینیک‌ها قرار می‌گیرند. البته امروزه در هر خیابان و محله‌ای، در هر شهری که باشید، یک داروخانه یافت می‌شود تا مردم بتوانند به‌راحتی و در کمترین زمان، به داروهای مورد نیاز خود دست یابند. همچنین در این مراکز علاوه‌بر دارو، برخی از لوازم پزشکی و مکمل‌های غذایی نیز به فروش می‌رسند.

بسیاری از این محصولات درمانی که هدف از طراحی و تولید آن‌ها افزایش سلامت جامعه است، به نسخه پزشک نیاز ندارند و برخی دیگر از داروهای خاص‌تر که برای بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند یا دارای عوارض جانبی هستند، بدون نسخه به فروش نمی‌رسند و هر داروخانه از فروش این اقلام مهم، بدون نسخه پزشک پرهیز خواهد کرد.

علاوه‌براین حضور دکتر داروساز مشغول در این مراکز، به‌عنوان مسئول فنی داروخانه، ضروری است تا بر تاریخ تولید و انقضای داروها، نحوه نگهداری آن‌ها و طریقه چینش درست داروها نظارت کامل داشته‌باشد. همچنین دکتر داروساز و برخی از کارکنان این مراکز بهداشتی، مشاوره‌های گوناگونی را در مورد نحوه مصرف دارو و تداخلات دارویی ارائه می‌دهند. درنتیجه می‌توان گفت که داروخانه‌ها نقش بسیار مهمی را در مراقبت از بیماران و ارتقا سلامت جامعه ایفا می‌کنند و خدمات گوناگونی را ارائه می‌دهند که عبارتنداز:

• فروش داروهای تجویز شده: وقتی با نسخه‌ای که از پزشک گرفته‌اید به داروخانه بروید، داروهای تجویز شده را در اختیارتان قرار می‌دهند. اغلب، این داروهای تجویز شده توسط پزشک را در اختیار افراد دیگر قرار نمی‌دهند.
• فروش محصولات بهداشتی: در قسمت دیگری از هر داروخانه‌ای که بروید، بخشی وجود دارد که محصولات آرایشی و بهداشتی را به شما عرضه می‌کنند. این محصولات شامل انواع کرم‌ها، ماسک‌های صورت، لوسیون بدن، لوازم آرایشی، لوازم مراقبت پوستی مانند ضدآفتاب و انواع ضدعفونی کننده‌ها هستند. در میان این لوازم بهداشتی بزرگسالان، لوازم بهداشتی و ضروری کودکان را نیز خواهید یافت.
• فروش مکمل‌های غذایی: در این مراکز مهم، انواعی از مکمل‌های غذایی کودک تا بزرگسال و بسیاری از ویتامین‌ها در دسترس عموم قرار گرفته است که هدف آ‌ن‌ها تقویت سیستم ایمنی، بالا بردن سلامت عمومی و تامین ویتامین‌های مورد نیاز بدن است.

• فروش تجهیزات پزشکی: در بیشتر داروخانه‌ها، بسیاری از لوازم پزشکی مهم مانند ویلچر، فشارسنج، تب‌سنج و… قابل خریداری است.
• فروش داروهای بدون نیاز به نسخه: برایبرخی از مشکلات و بیماری‌های عمومی، نیاز به نسخه پزشک برای درمان نخواهید داشت و بسیاری از داروها مانند انواع پماد، داروهای مربوط به سرماخوردگی و برخی از انواع عفونت‌ها، مسکن‌ها، انواع ویتامین، ضد التهاب‌ها و… بدون نسخه نیز قابل خریداری هستند و فرد می‌تواند درمان خود را آغاز کند و روند بهبودی را طی کند.
• تامین داروهای خاص و کمیاب: بسیاری از داروهای کمیاب برای برخی از بیماری‌های بسیار خاص هستند که به‌آسانی در دسترس نیستند. اما برخی از داروخانه‌ها این داروهای مهم را تهیه کرده و با نسخه پزشک، در اختیار بیماران قرار می‌دهند.
• اندازه‌گیری فشار خون و قند خون: برخی از داروخانه‌ها، خدمات پایه سلامت مانند اندازه‌گیری فشار و قند خون افراد را نیز ارائه می‌دهند.
• مشاوره حضوری: پزشک داروساز، مشاوره‌های زیادی را درباره پیشگیری از انواع بیماری، به‌خصوص بیماری‌های رایج در هر دوره زمانی ارائه می‌دهد. همچنین بیمار را از نحوه صحیح مصرف دارو و رعایت دقیق دستورات پزشک مطلع خواهد کرد.

انواع داروهای طبقه‌بندی شده در داروخانه

در هر داروخانه، داروها به چند دسته طبقه‌بندی می‌شوند تا کارکنان، هنگام یافتن آن‌ها در میان انبوه دارو به مشکل نخورند و به‌سراغ قفسه مربوطه بروند و بدین‌ترتیب، همه چیز درباره داروخانه را بدانند. این دسته‌بندی‌ها اغلب بر مبنای، نوع عملکرد دارو، شرایط مصرف و تاثیر آن بر بدن است. داروهای موجود در داروخانه، شامل داروهای بدون نسخه، تجویزی، گیاهی، مکمل‌ها و داروهای خاص برای بیماری‌های نادر و مزمن هستند. همچنین هر یک از این داروها، کاربرد و نحوه مصرف مخصوص به خود را دارند تا بتوانند موجب بهبودی افراد شوند. این داروهای طبقه‌بندی شده، شامل موارد زیر هستند:

• آنتی بیوتیک‌ها: این داروها که برای مبارزه با باکتری و عفونت‌های مختلف در بدن تولید می‌شوند، برای درمان بسیاری از مشکلات تنفسی، گوارشی، پوستی و… مورد استفاده قرار می‌گیرند. درصورت داشتن مشکلات یا شرایط خاص، موارد منع مصرف آن را، از پزشک خود  یا پزشک داروخانه سوال کنید. انواع آنتی بیوتیک، عبارتند از: آموکسی سیلین، پنی سیلین، آیزیترومایسین، سفکسیم و…
• داروهای فشار خون: این داروها، برای کاهش فشار خون و در دوزهای متفاوت با توجه به شدت فشار خون فرد در دسترس قرار گرفته و خطر ابتلا به سکته قلبی و مغزی را تا حد زیادی کاهش می‌دهند. برخی از این داروها ممکن است عوارضی نیز در پی داشته‌باشند.بنابراینتنها با تجویز پزشک، قابل تهیه هستند. از جمله داروهای فشار خون، می‌توان به والزارتان، کاپتوپریل، لوزارتان و… اشاره کرد.

• داروهای قلبی: این داروها که برای انواع بیماری‌های قلبی و عروقی تجویز می‌شوند، فشار خون، ضربان قلب و میزان کلسترول را تنظیم می‌کنند و در جهت سلامت و بهبود عملکرد قلب، نقش مهمی ایفا می‌کنند؛ مانند پروپرانول، اسپیرونولاکتون و…
• داروهای مسکن و ضد درد: این داروها، هنگام تجربه انواع درد‎ها از خفیف تا شدید مورد استفاده قرار می‌گیرند و در کمترین زمان می‌توانند دردهای ناشی از انواع التهاب، سردردها، درد قاعدگی، دردهای پس از جراحی و… را تسکین دهند. این مسکن‌ها شامل استامینوفن، مورفین، کدئین، ایبوپروفن و صدها نوع مسکن دیگر هستند.
• داروهای اعصاب و روان: این داروها به‌طور مستقیم، بر عملکرد مغز و سیستم عصبی شخص بیمار تاثیر می‌گذارد و برای انواع اختلالات روانی و افسردگی که یکی از شایع‌ترین بیماری‌های اعصاب و روان است، مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها که اغلب با تجویز پزشک قابل تهیه هستند، موجب کاهش اضطراب و بهبود خلق‌وخوی فرد خواهند شد. این داروها که علاوه‌بر اثرگذاری بسیار بالا عوارض جانبی گوناگونی دارند، عبارتنداز: فلوکستین، آلپرازولام، دولوکستین و…

موارد گفته شده تنها دسته‌های مهم و پراستفاده در انواع داروخانه هستند و داروهای این مراکز در انواع دسته‌بندی‌های دیگر، مانند داروهای ضد دیابت، ضد صرع، ضد قارچ، ضد میگرن، خواب آورها، داروهای استخوان‌ساز، ضد نقرس، داروهای سیستم گوارش، داروهای مناسب تنظیم هورمون‌ها، داروهای گیاهی و… موجود هستند. همچنین داروهای زیادی را که تنها متناسب برای اطفال و کودکان هستند، در قفسه‌ای مجزا خواهد یافت.

بیشتر بخوانید: انواع داروهای داروخانه

همه چیز درباره داروخانه و پرسنل آن

پرسنل داروخانه در گروه‌های مختلفی تقسیم‌ می‌شوند که هر یک وظایف خاص خود را انجام می‌دهند. برخی از این پرسنل که همه چیز درباره داروخانه را می‌دانند، نیاز به داشتن تحصیلات خاص یا گذراندن دوره‌های متفاوت دارند و برخی دیگر به‌صورت تجربی با انواع داروها آشنا می‌شوند و کار در داروخانه را یاد می‌گیرند.

مهم‌ترین این پرسنل، دکتر داروساز است که مسئولیت نظارت بر تمامی امور داروخانه، مشاوره‌های دارویی و مدیریت و نگهداری داروها را بر عهده دارد. اما باید بدانید که هر یک از کارکنان متناسب با شرح وظایف و تخصص خود، وظایف مهمی را در جهت پیشبرد اهداف داروخانه و ارتقای سلامت جامعه ایفا می‌کنند. به‌طور کلی وظایف هر یک از پرسنل داروخانه، به شرح زیر است:

• وظایف دکتر داروساز: این فرد مهم در داروخانه، وظایف بسیار زیاد و نقش‌های بسیار کلیدی را برعهده دارد و فعالیت یک داروخانه بدون حضور دکتر داروساز، مدیریت داروخانه کاملا غیرقانونی تلقی می‌گردد. این افراد که تحصیلات و دوره‌های تخصصی متفاوتی را گذرانده‌اند، در یک داروخانه مشغول به کار می‌شوند یا می‌توانند مجوز داروخانه اخذ کنند و داروخانه خود را تاسیس کنند. از جمله وظایف مهم داروساز داروخانه، نظارت و تعیین وظایف افراد داروخانه، مشاوره دادن به بیماران درباره نحوه مصرف دارو، مدیریت نگهداری داروها و کنترل کیفی داروهای موجود در داروخانه است.
• تکنسین دارویی و یا نسخه پیج داروخانه: این افراد نقش بسیار مهمی در اداره کردن داروخانه دارند وبا توجه به استانداردهای طراحی داروخانه و متناسب با تخصص تکنسین های دارویی زیر نظر دکتر داروساز، وظایف بسیار مهمی را از جمله پذیرش نسخه، آماده‌سازی و تحویل دارو و از همه مهم‌تر، مدیریت موجودی داروها عهده‌دارند. این افراد اغلب دوره‌های آموزشی مخصوص به خود را گذرانده‌اند یا برخی از آن‌ها به‌دلیل تجربه بالای کار در داروخانه و شناخت تمام دسته‎‌بندی‌های دارویی، به‌عنوان نسخه‌پیچ برگزیده می‌شوند. این افراد نیز می‌توانند مشاوره‌های خوبی را در اختیار بیماران و مراجعه کنندگان قرار دهند، ولی در موارد تخصصی‌تر، فرد را به دکتر داروساز ارجاع می‌دهند.

• دستیار داروخانه: هر داروخانه یک یا چند دستیار دارد که همه چیز درباره داروخانه را می‌دانند و نقش مهمی در ایجاد نظم، چیدن داروها، کمک به تکنسین و… بر عهده دارند. دستیارها اغلب لازم است در شیفت‌های متفاوت و زیر نظر پزشک داروساز یا تکنسین داروخانه فعالیت کنند. اغلب این افراد کار خود را به‌صورت تجربی می‌آموزند و دوره تخصصی خاصی را نمی‌گذرانند. یک دستیار باید بتواند با گسترش دانش و اطلاعات خود درباره این شغل، وظایف مختلف را در این محیط عهده‌دار شود و درصورت نبود تکنسین، وظایفش را به نحو احسن انجام دهد.
• مسئول فنی: این فرد که مانند سایر پرسنل زیر نظر دکتر داروساز فعالیت می‌کند، وظایف گوناگونی از جمله رسیدگی به امور داروخانه، بررسی موجودی داروها، تهیه لیست سفارش داروخانه از اقلام با موجودی کم، بررسی چیدمان اصولی داروها  یا تجویز برخی از داروهای بدون نسخه برای بیماران را انجام می‌دهد. وجود یک مسئول فنی در هر داروخانه، بسیار ضروری است. در برخی از داروخانه‌ها، پزشک داروساز، وظایف مسئول فنی را نیز انجام می‌دهد.
• مدیر داروخانه: این شخص وظایف مهمی را از قبیل بررسی دقیق وضعیت حسابداری داروخانه، مدیریت توزیع و انبار کردن دارو و رسیدگی به مشکلات و دعاوی قضایی عهده‌دار است.

افراد دیگری نیز ازجمله صندوق‌دار، مسئول بخش آرایشی و بهداشتی و… در این مراکز حضور دارند که هر یک با عملکرد صحیح و درست خود، می‌توانند نظم را در داروخانه حاکم کنند و در هنگام ایجاد بحران، آن را به درست‌ترین شکل ممکن مدیریت نمایند. این افراد اغلب در شیفت‌های روز و شب فعالیت می‌کنند و در هر زمان از شبانه‌روز، داروهای مورد نیاز بیماران را در اختیارشان قرار می‌دهند.

همچنین لازم است بدانید اگر هر یک از مسئولیت‌ها و وظایف کارکنان یک داروخانه به‌درستی انجام نشود، مشکلات بسیار زیادی در محیط و روند کاری آن به‌وجود خواهد آمد. بنابراین برای کار کردن در یک داروخانه، نیاز به گذراندن دوره‌های تخصصی یا کار کردن به‌عنوان کارآموز دارید تا بتوانید اطلاعات مفیدی را از تجربه کارآموزی به‌دست آورید و سپس مشغول به کار شوید. در ادامه با انواع نسخه آشنا خواهید شد.

انواع نسخه

نسخه‌ها در داروخانه به چند دسته تقسیم می‌شوند که هر یک از نظر محتوای دارویی و پزشک مربوطه تفاوت‌هایی دارند؛ زیرا برخی از داروها را تنها درصورت تجویز پزشک بیمارستان در اختیار فرد قرار می‌دهند تا در محیط بیمارستان و با نظارت پزشک مصرف شوند. انواع نسخه‌ها در داروخانه شامل موارد زیر هستند:

• نسخه‌های کتبی: یکی از سنتی‌ترین روش‌هاست که اکنون به‌ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، پزشک به‌صورت دستی، داروهای مورد نیاز برای بیمار را تجویز می‌کند.
• نسخه بیمه‌ای: اغلب افراد دارای بیمه‌های دارویی و درمانی مختلف هستند و خدمات بیمه، بسیاری از داروها را تحت پوشش قرار می‌دهد. بنابراین پزشک داخل دفترچه بیمه، نسخه فرد را تجویز می‌کند.
• نسخه الکترونیکی: با روی کار آمدن نسخه‌ دیجیتال، دو روش بالا در حال حذف شدن هستند و دیگر نسخه بیماران، به‌صورت الکترونیکی ثبت می‌شوند. در این روش، پزشک داروهای لازم را در سیستم خود وارد می‌کند و کد پیگیری را به شخص ارائه می‌دهد. سپس فرد با مراجعه به داروخانه و ارائه کد ملی و کد پیگیری مربوط به نسخه خود، می‌تواند داروهای خود را تحویل بگیرد.

• نسخه آزاد: این نسخه شامل داروهایی هستند که بیمه شخص آن را پوشش نمی‌دهد و بیمار باید هزینه آن را به‌طور کامل پرداخت کند.
• نسخه ترکیبی: این نسخه‌ها داروهایی با ترکیبات خاص هستند که پزشک داروساز با ترکیب مواد خاص، آن را ساخته و در اختیار فرد قرار خواهد داد.
• نسخه گیاهی: این داروها اغلب توسط پزشکان طب سنتی تجویز می‌شوند که دسته‌ای از انواع داروهای گیاهی را دربرمی‌گیرند.
• نسخه‌های تجدیدپذیر: نسخه‌هایی هستند که بیمار می‌تواند پس از اتمام آن‌ها و پس از گذشت یک دوره معین، آن‌ها را چندین بار از داروخانه دریافت کند.

در نهایت می‌توان گفت نسخه الکترونیکی، یکی از جدید و به‌روزترین انواع نسخه است که به کاهش خطای نسخه‌خوانی توسط تکنسین داروخانه کمک کرده و یکی از ساده‌ترین روش‌ها و بدون نیاز به کاغذ و دفترچه بیمه برای تجویز دارو و دریافت آن از داروخانه است. در آینده‌ای نه چندان دور، تنها از نسخه‌های الکترونیکی، بدون نیاز به تجویز دستی استفاده خواهد شد.

همان‌طور  که دانستید، داروخانه‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای بهداشتی در جوامع هستند و نقشی بسیار کلیدی در بهبود سلامت جامعه ایفا می‌کنند. محصولاتی که در این مراکز عرضه می‌شوند، در جهت پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌ها موثرند و مشاوره‌های تخصصی را به بیماران، درباره نحوه مصرف داروها ارائه می‌دهند. همچنین مجهز شدن این مراکز به سیستم نسخه‌پیچی الکترونیکی، موجب شده است که نسخه‌خوانی و تحویل دارو، به بهترین و دقیق‌ترین شکل ممکن انجام گیرد و خطاهای احتمالی در روش‌های سنتی را از بین ببرد.

بیشتر بخوانید: شرایط تاسیس داروخانه در ملک مسکونی

در انتهای مقاله «همه چیز درباره داروخانه»، لازم است به معرفی شهرآرا و خدماتی که ارائه می‌دهند بپردازیم. این تیم حرفه‌ای که در حوزه طراحی داخلی داروخانه‌ها فعالیت دارد، با چیدمان داخلی مناسب و زیبا یا بازسازی داروخانه‌های فرسوده و قدیمی، فضایی بسیار دلنشین برای کارکنان و مراجعه کنندگان فراهم می‌کنند.

منبع +++